Hoa cơm cháy và quả cơm cháy: Phân biệt để dùng đúng

Ở vùng rừng núi phía Bắc, có một loài cây mọc hoang mà người xưa gọi là cây cơm cháy – cây thuốc của dân tộc, cây thần dược của trời cho.

Cây cơm cháy là gì?

Cây cơm cháy (tên khoa học Sambucus nigra) là một loại cây bụi hoặc cây gỗ nhỏ, xuất hiện phổ biến ở châu Âu, Bắc Mỹ và một số vùng châu Á. Loài cây này thường mọc hoang ở ven suối, rừng rậm hoặc vùng đất ẩm, cao khoảng 2 – 6 mét.

Vào cuối hè, cây cho ra quả cơm cháy – loại quả mọng nhỏ màu tím đen, mọc thành chùm. Ngoài quả, hoa cơm cháy cũng được thu hoạch để làm trà thảo dược hoặc rượu hoa.

Cây cơm cháy không liên quan đến món cơm cháy ăn liền tại Việt Nam, tuy nhiên nhiều người tìm kiếm hay nhầm lẫn giữa hai khái niệm.

Elderberry là gì?

Elderberry là tên gọi phổ biến của quả cơm cháy (Sambucus nigra) – một loại quả mọng nhỏ, màu tím đen, chứa nhiều chất chống oxy hóa và vitamin C.

Ở các nước phương Tây, elderberry thường được nấu chín để làm siro, mứt, trà hoặc thuốc hỗ trợ miễn dịch. Tuy nhiên, ăn sống elderberry không đúng cách có thể gây buồn nôn hoặc tiêu chảy nhẹ do chứa hợp chất glycoside cyanogenic – có thể phân giải thành xyanua.

Vì vậy, khi bạn tìm hiểu elderberry là gì, hãy nhớ rằng nó là một loại thảo dược, không liên quan đến món ăn vặt cơm cháy giòn mà người Việt quen dùng.

Có liên quan gì đến món cơm cháy chà bông không?

Nhiều người khi tìm kiếm “quả cơm cháy” thường nhầm lẫn giữa món cơm cháy giòn ăn vặt và quả cây cơm cháy (elderberry) – một loại quả dại mọc ở châu Âu, Bắc Mỹ, có màu tím đen đặc trưng.

Thực tế, quả cơm cháy (elderberry) là một nguyên liệu dùng trong thảo dược, giúp tăng sức đề kháng, giảm cảm cúm. Tuy nhiên, loại quả này không liên quan gì đến món cơm cháy truyền thống Việt Nam – vốn làm từ hạt cơm chiên giòn và ăn kèm chà bông, mỡ hành.

Một số người gọi vui miếng cơm cháy hình tròn, dày dặn là “quả cơm cháy”, nhưng đó chỉ là cách nói ví von.

Quả cơm cháy có ăn được không?

Nếu bạn đang nói đến elderberry, thì quả này chỉ ăn được khi đã nấu chín. Quả sống chứa độc tố nhẹ, không nên ăn trực tiếp. Ở phương Tây, người ta hay dùng elderberry làm siro, mứt hoặc pha trà.

Dẫu nghe tên dân dã vậy thôi, nhưng loài cây này đã vang danh ở trời Tây từ lâu, với hoa cơm cháy (elderflower) và quả cơm cháy (elderberry) được dùng để bào chế si-rô, trà, rượu thuốc và các sản phẩm tăng đề kháng.

Nhưng đừng nhầm – không phải phần nào của cây cũng dùng giống nhau. Phân biệt rõ hoa và quả cơm cháy là điều kiện tiên quyết để không dùng sai, hại thân.

1. Hoa cơm cháy – Dịu nhẹ như làn sương

• Hình dáng: Hoa nhỏ, trắng ngà, kết thành tán lớn như chiếc lọng.
• Thời điểm nở: Cuối xuân đến giữa hè.
• Mùi hương: Thơm nhẹ, thanh mát, đặc trưng.

Hoa cơm cháy có dùng được không?

Công dụng:

Dùng làm trà giải cảm, giảm sốt, lợi tiểu.

Ứng dụng nhiều trong si-rô hoa cơm cháy (elderflower cordial), cocktail và bánh.

Dân gian tin dùng để thông mũi, giảm viêm họng và thải độc.

Ngoài quả, hoa cơm cháy cũng là một phần quý trong y học cổ truyền phương Tây. Hoa thường có màu trắng ngà, mọc thành từng chùm lớn, tỏa hương nhẹ.

Hoa cơm cháy có thể dùng để pha trà, làm rượu hoặc siro thảo mộc, giúp giải cảm, làm dịu cổ họng và tăng đề kháng. Một số sản phẩm nổi bật tại châu Âu là: Elderflower cordial, Elderflower syrup.

Tuy nhiên, tương tự như quả, hoa cơm cháy cũng cần được xử lý nhiệt trước khi sử dụng, không dùng tươi sống trực tiếp.

2. Quả cơm cháy – Mạnh mẽ và đậm vị

Hình dáng: Tròn nhỏ, mọng nước, màu tím đen, mọc thành chùm nặng trĩu.

Thời điểm chín: Từ tháng 8 đến tháng 10.

Công dụng:

• Chứa nhiều chất chống oxy hóa, vitamin C và flavonoid.
• Làm si-rô tăng sức đề kháng, mứt, rượu lên men.
• Được nghiên cứu hỗ trợ điều trị cảm cúm, tăng cường miễn dịch.

Dù là hoa hay quả, cơm cháy đều mang lại giá trị tuyệt vời nếu biết dùng đúng cách. Tuy nhiên, cả hai đều chứa độc tố nhẹ khi còn tươi, đặc biệt là quả. Nếu không sơ chế kỹ (luộc, nấu, phơi khô…), có thể gây buồn nôn, tiêu chảy, thậm chí ngộ độc. Vì vậy:

• Hoa nên được sấy khô, pha trà hoặc chưng si-rô.
• Quả phải nấu chín, lên men hoặc làm thành sản phẩm đã xử lý.

Đừng để sự nhầm lẫn giữa hai bộ phận khiến bạn dùng sai và bỏ lỡ lợi ích quý báu từ loài cây này.

Nếu bạn đang:

• Tìm nguyên liệu dược liệu thiên nhiên an toàn,
• Muốn làm trà thanh lọc cơ thể,
• Hoặc cần nguồn quả cơm cháy khô, đã xử lý chuẩn để làm si-rô…

Hãy tìm hiểu kỹ nguồn gốc, cách sơ chế và công dụng của từng phần cây cơm cháy trước khi sử dụng. An toàn là ưu tiên hàng đầu, dù bạn làm vì sức khỏe hay kinh doanh.

Tóm tắt bảng phân biệt nhanh

Quả cơm cháy có ăn được không?

Quả cơm cháy (elderberry) có thể ăn được, nhưng phải nấu chín để loại bỏ độc tố. Quả sống chứa lectin và cyanogenic glycoside – nếu ăn sống có thể gây đau bụng, nôn hoặc tiêu chảy.

Khi được nấu chín hoặc lên men đúng cách, elderberry trở thành nguyên liệu cực kỳ bổ dưỡng. Đây là lý do elderberry thường xuất hiện trong các sản phẩm:

• Viên uống tăng đề kháng
• Nước ép cô đặc
• Mứt và siro cho trẻ em

Tóm lại, quả cơm cháy có ăn được, nhưng không dùng trực tiếp như trái cây tươi. Và đừng nhầm nó với miếng cơm cháy giòn truyền thống của Việt Nam nhé